اعتبار اسنادی یک روش پرداخت بین المللی است که در روابط تجاری (واردات و صادرات) مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از اعتبار اسنادی در حقیقت در پاسخ به یک تضاد منافع بین واردکننده و صادر کننده رواج پیدا کرده است. این تضاد منافع این است که در یک معامله بین المللی خریدار انتظار دارد کالای سفارشی خود را در موعد معین و به صورت صحیح و سالم دریافت کند و پیش از اطمینان از وفای به عهد طرف فروشنده نیز وجهی را پرداخت نکند. اما از سوی دیگر فروشنده علاقه‌مند است تا قبل از حصول اطمینان از وصول وجه و ایفای تعهد خریدار، کالا را به خریدار تحویل ندهد.
این عدم اعتماد متقابل با اضافه‌شدن بانک‌هایی از کشورهای طرف معامله حل خواهد شد. ایده این واسطه‌گری بسیار ساده است، بانک کشور وارد کننده به علت آشنایی با واردکننده و نیز دارا بودن رابطه با بانک کشور صادر کننده می‌تواند از یک سو تضمین‌های لازم برای ایفای تعهد را از خریدار (وارد کننده) اخذ نماید و از سوی دیگر نیز با بانک خارجی (در کشور صادرکننده) وارد رابطه مالی شود تا بانک خارجی (کشور صادر کننده) بر ایفای تعهدات فروشنده نظارت کند.
بر این مبنا ابتدا خریدار و فروشنده با یکدیگر در مورد یک کالای خاص توافق کرده و قرار داد می‌بندند(۱). سپس خریدار بر مبنای قرارداد از بانک گشایش‌کننده کشور خود در خواست گشایش اعتبار اسنادی (با طی مراحل وثیقه‌گیری و …) به نفع فروشنده می‌کند(۲). سپس بانک گشایش کننده به کارگزار (ابلاغ کننده) خود گشایش اعتبار اسنادی را اعلام می‌کند(۳). سپس بانک ابلاغ‌کننده صحت مدارک را بررسی و به فروشنده مدارک را ابلاغ می‌کند(۴). فروشنده پس از دریافت اسناد اقدام به تولید یا ساخت کالای مورد نظر خریدار می‌کند. پس از اتمام تولید، فروشنده اسناد اتمام تولید را به بانک معامله‌کننده اعلام می‌کند (که معمولا همان بانک ابلاغ کننده است)(۵). بانک معامله‌کننده پس از تطبیق اسناد با کالای تهیه شده راسا نسبت به پرداخت وجه قرارداد به فروشنده اقدام می‌کند(۶). سپس بانک معامله‌کننده اسناد و کالا را برای بانک گشایش‌کننده ارسال می‌کند و وجه پرداختی به فروشنده را از بانک گشایش‌کننده اعتبار اسنادی دریافت می‌کند(۷). نهایتا بانک گشایش‌دهنده اسناد و کالا را به خریدار تحویل می‌دهد و وجه قرارداد را از خریدار دریافت می‌کند(۸). لازم به ذکر است در اعتبارات اسنادی بسته به اعتبار مشتری و سیاست بانک مرکزی و بانک گشایش‌کننده مقادیری از مبلغ قرارداد به صورت پیش دریافت از خریدار دریافت می‌شود.
چنانچه در بالا دیدیم در این فرآیند صحت تعهدات طرفین بارها چک می‌شود و عملا هم خریدار و هم فروشنده به جای تعاملات پرریسک با افراد ناشناخته خارجی، با بانک های محلی خود طرف خواهند بود.
اعتبارات اسنادی خود شامل انواع بسیاری هستند برای مثال اعتبار اسنادی برگشت‌پذیر (با قابلیت لغو یکطرفه از سوی گشایش‌کننده)، برگشت‌ناپذیر و تایید شده (از سوی بانک سومی به غیر از بانک گشایش‌کننده) نمونه‌ای از این انواع هستند. اعتبار اسنادی می‌تواند داخلی (بین فروشندگان و خریداران داخلی) یا خارجی (صادراتی و وارداتی) باشد.
اعتبارات اسنادی بر حسب نحوه پرداخت وجه ضمانت به چند دسته قابل تقسیم اند.
1. اعتبارات اسنادی نقد یا دیداری(Sight): در این حالت به محض ارائه اسناد نظیر اعتبار اسنادی، وجه اعتباری به فروشنده قابل پرداخت است. خود این فرآیند به سه شکل قابل انجام است.
الف- خریدار معادل ارزی قرارداد را به بانک گشایش‌کننده تحویل می‌دهد.
ب- خریدار معادل ریالی قرارداد را به بانک گشایش‌کننده تحویل می‌دهد و بانک ارز مورد نیاز را خریداری می‌کند.
پ- هرچند فروشنده پول خود را نقدا دریافت می‌کند اما خریدار به صورت تسهیلات اقلام وارداتی خود را تامین مالی می‌کند. این تسهیلات خود به سه دسته قبل تقسیم‌اند.
یک- بانک‌های داخلی به خریدار خود از منابع داخلی خود این تسهیلات را پرداخت می‌کنند.
دو- کشور وارد کننده به خریدار از محل ذخایر ارزی خود (در ایران مثلا دلار فروش نفت) تسهیلات می‌دهد.
سه- بانک‌های خارجی یا شعب خارجی بانک‌های داخلی، وجه اعتبار گشایش یافته را به صورت تسهیلات برای بانک گشایش‌کننده یا بانک مرکزی کشور خریدار تامین می‌کنند.
2- اگر سررسید تسهیلات زیر یکسال باشد این تسهیلات را ریفایننس (Refinance) می‌نامند.
3- اگر سررسید تسهیلات میان مدت (۱ تا ۱۰سال) یا بلند مدت (بش از ۱۰ سال) باشد این تسهیلات را فایننس (Finance) می‌نامند.
4- اعتبارات اسنادی مدت‌دار (Deferred Payment): در این حالت فروشنده می‌پذیرد پس از فروش نسیه کالا به خریدار وجه معادل ان را در یک تاریخ مشخص از خریدار دریافت نماید.
5- اگر سررسید فروش نسیه زیر کوتاه‌مدت باشد آن را یوزانس (Usance) می‌گویند.
6- سررسید فروش نسیه می‌تواند طبق توافق خریدار و فروشنده بلندمدت (يكسال تا سه سال) باشد.
مسعود رشیدی‌نژاد
دبیرکل اتاق کرمان
