دنیای اقتصاد – چند ماهي است كه بازار ارز مجددا دچار التهاب شده و نرخ تبديل دلار آمريكا به ريال ايران با نوساناتي مواجه شده است.
( لطفا ادامه مطلب را کلیک نمایید – مخصوص دریافت خبرنامه از طریق ایمیل )
به طور كلي از سال 1381 تاكنون كه سياست يكسان‌سازي قيمت ارز از سوي بانك مركزي و دولت به اجرا گذاشته شد، بازار ارز هر از گاهي دچار نوسانات شده و نرخ ارز دولتي از نرخ ارز بازار آزاد فاصله گرفته است كه هر بار با دخالت گسترده بانك مركزي اين التهابات از بين رفته و مجددا نرخ‌هاي دولتي و بازار آزاد به يكديگر نزديك شده‌اند. آخرين نمونه از اين التهابات را مي‌توان در ماه‌هاي نخست سال جاري دانست كه اختلاف بين نرخ بازار آزاد و بازار غير رسمي تا مرز 200 تومان نيز رسيد. با اين حال اين اختلاف نيز مانند مواردي كه تا قبل از آن وجود داشت چند روزي بيشتر دوام نياورده و پس از دخالت گسترده بانك مركزي در بازار ارز از بين رفت و مجددا نرخ ارز آزاد و دولتي به يك مقدار رسيدند.
اما نوسان ايجاد شده در شرايط فعلي بازار ارز ايران متفاوت با دوره‌هاي گذشته است. در حال حاضر در بازار ارز ايران نزديك به سه ماه است كه اختلاف بين نرخ رسمي و غير رسمي هر چند با نوساناتي مواجه شده، اما در حدود 200 تومان باقي مانده است. در طول اين مدت بانك مركزي بر خلاف رويه‌هاي گذشته، كمتر به موضع گيري در مقابل نرخ‌هاي غيردولتي پرداخته است. در اين ميان تنها در يك دوره كوتاه در اواسط مهر ماه به واسطه آنكه مسوولان بانك مركزي اعلام كردند در بازار نرخ‌ها را كنترل خواهند كرد، نرخ ارز بازار آزاد به يكباره كاهش يافت، اما زماني كه بازاريان متوجه شدند كه بانك مركزي عزم جدي در كاهش نرخ ارز ندارد، نرخ‌ها دوباره به مقادير قبلي بازگشت.
نبود عزم جدي در بانك مركزي براي يكسان‌سازي نرخ ارز در رفتار بانك مركزي در ماه‌هاي اخير كاملا مشهود است، بانك مركزي در طول اين مدت همواره قيمت سكه بهار آزادي را با نرخ تبديل دلار به ريال در بازار آزاد محاسبه و عرضه كرده است. اين رفتار در زمان كاهش قيمت طلاي جهاني و افزايش قيمت ارز در بازار غيررسمي كشور به خوبي مشهود بوده است. بانك مركزي حتي در روزهايي كه اعلام كرد عرضه ارز را افزايش داده و نرخ‌ها را يكسان خواهد كرد نيز، سكه بهار آزادي را به قيمت ارز بازار آزاد عرضه كرد و همين موضوع به فعالان بازار آزاد علامت داده است كه بانك مركزي عزم جدي براي كاهش نرخ ارز را ندارد. اين فقدان عزم جدي باعث شده تا بازار ارز بر خلاف گذشته به تهديدهاي بانك مركزي براي كاهش نرخ ارز واكنش نشان نداده و در نتيجه حتي پس از اعلام كاهش نرخ ارز از سوي بانك مركزي در هفته گذشته، نرخ‌هاي بازار آزاد حتي افزايش يابد. در واقع به نظر مي‌رسد در حال حاضر دو ديدگاه در بازار آزاد حاكم است كه موجب شده تا نرخ ارز در بازار آزاد كاهش نيابد، اول آنكه بانك مركزي منابع كافي براي عرضه ندارد و از اين رو نمي‌تواند اختلاف قيمت ايجاد شده را از بين ببرد. اين موضوع باعث مي‌شود تا فعالان بازار ارز اعتماد گذشته را به بانك مركزي به عنوان بزرگ‌ترين نهاد تنظيم‌كننده ارز نداشته باشند. اما دليل دومي كه مقاومت نرخ بازار غير رسمي در مقابل موضع‌گيري‌هاي بانك مركزي را در پي داشته آن است كه واكنش‌هاي بانك مركزي در چند ماه اخير باعث شده تا اين تفكر به وجود آيد كه بانك مركزي عملا تمايلي به عرضه بيش از اندازه ارز و در نتيجه تك نرخي كردن ارز نداشته و واكنش‌هاي بانك مركزي براي يكسان‌سازي نرخ ارز تنها يك ژست سياسي است. با اين حال هر كدام از دلايل فوق يا ساير عوامل باعث شده است تا فعالان بازار غير رسمي ارز، به مانند گذشته، بانك مركزي را يك نهاد قدرتمند در تنظيم بازار ارز ندانند. از همين‌رو است كه اختلاف 200 توماني نرخ ارز رسمي و غير رسمي نزديك به سه ماه دوام آورده است. آنچه در اين ميان اهميت دارد و لازم است تا بانك مركزي به عنوان نهاد سياست‌گذار پولي به آن توجه داشته باشد، مضرات ناشي از وجود نرخ‌هاي دوگانه در بازار ارز است. فعاليت‌هاي رانت جويانه، دلسردي توليدكنندگان واقعي، سفته بازي در بازار ارز، جذب منابع به سمت بازارهاي داراي نرخ‌هاي دوگانه به جاي توليد و …. كه از پيامدهاي وجود نرخ‌هاي دوگانه در بازار ارز است، نشان از اين نكته دارد كه تك نرخي نگه داشتن بازار ارز در اولين درجه از اهميت قرار داشته و ساير سياست‌هاي ارزي مانند كاهش يا افزايش آن در درجات اهميت ديگري قرار دارند. بنابراين آنچه اين نهاد سياستي در شرايط فعلي بايد در دستور كار قرار دهد تلاش براي يكسان سازي نرخ ارز است تا پس از بازگشت ثبات به بازار ارز، سياست‌هاي آتي براي نرخ ارز را عملي سازد.
Zahra.kaviani@gmail.com
