بررسی آخرین وضعیت خرما در جهان ، ایران و کرمان
الف : میزان تولید خرما در جهان
1- در حال حاضر در 38 کشور جهان خرما تولید می شود .
2- مهم ترین تولیدکنندگان خرمای جهان به ترتیب مصر 000ر130ر1 تن ، ایران 000ر000ر1 تن ، عربستان سعودی 000ر970 تن ، امارات 000ر755 تن ، پاکستان 000ر510 تن .
3- این پنج کشور 68% از کل تولید جهانی را بخود اختصاص داده اند .
4- کل تولید خرمای جهان بیش از 000ر422ر6 تن می باشد .
5- سطح زیر کشت خرما در جهان 476ر190ر1 هکتار می باشد .
6- تولید خرما در جهان در فاصله سالهای 1995 تا 2004 حدود 9/4 میلیون تن بوده است .
ب : میزان تولید خرما در کشور ایران
1- کل سطح زیر کشت خرمای ایران بیش از 000ر250 هکتار می باشد .
2- کل برداشت خرمای ایران 000ر000ر1 تن می باشد .
3- سهم ایران در سطح زیر کشت خرمای جهان 21% درصد است . رتبه اول
4- سهم میزان برداشت ایران از خرمای جهان 57/15. رتبه دوم .
5- سهم صادرت ایران از خرمای جهان 5/21% درصد است .
6- تولید ایران در هر هکتار 4 تن می باشد . در مصر 26 تن در هکتار می باشد .
7- سهم بخش کشاورزی در صادرات در حال حاضر 5/13 درصد می باشد .
8- سهم محصول خرما در بخش کشاورزی 14% می باشد .
9- 15% تولید خرمای کشور مربوط به استان های سیستان و بلوچستان و خوزستان می باشد . کلاً 15 استان تولید خرما دارند .
10- سهم صادرت ایران در فاصله سال های 74 تا 84 به 5/36% جهانی رسیده بود که بتدریج کاهش پیدا کرده است .
11- برابر بررسی و اعلام نظر کارشناسان کشاورزی 40% از باغات خرمای کشور ارزش اقتصادی ندارند ( باروری نامرغوب ) .
12- جیرفت ، بم ، خوزستان ، سیستان وبلوچستان، بوشهر ، هرمزگان جمعاً 53% از سطح زیر کشت را دارند و 3/2 خرمای کشور را تولید می کنند .
ج : میزان تولید خرما در جهان طی ده سال گذشته (2010-2001)
|
سال |
میزان وزنی ( هزار تن ) |
تولید کنندگان عمده |
|
2001 |
700/6 |
مصر-عراق- ایران – عربستان- امارات |
|
2002 |
700/6 |
مصر- ایران- عراق- عربستان-امارات |
|
2003 |
600/6 |
مصر-ایران-عربستان-عراق – امارات |
|
2004 |
7000 |
مصر-ایران-عربستان-عراق – امارات |
|
2005 |
500/6 |
مصر-ایران-عربستان- امارات-الجرایز |
|
2006 |
500/6 |
مصر-ایران-عربستان- امارات- پاکستان |
|
2007 |
300/6 |
مصر-ایران-عربستان- امارات- پاکستان |
|
2008 |
422/6 |
مصر-ایران-عربستان- امارات- پاکستان |
|
2010و2009 |
“ |
“ |
د : میزان تولید در ایران طی ده سال گذشته ( 1389-1380 )
|
سال |
میزان تولید( هزار تن ) |
|
1380 |
870 |
|
1381 |
880 |
|
1382 |
970 |
|
1383 |
990 |
|
1384 |
996 |
|
1385 |
1000 |
|
1386 |
1000 |
|
1387 |
1000 |
|
1388 |
1000 |
|
1389 |
1000 |
هـ : صادرات خرمای کشور طی ده سال گذشته ( 1389 – 1381 )
|
سال |
وزن ( هزار تن ) |
کشورهای عمده هدف |
ارزش (میلیون دلار) |
|
1381 |
120 |
امارات-روسیه-آلمان-ترکیه-انگلستان |
30 |
|
1382 |
117 |
امارات-پاکستان-ترکیه-آلمان-روسیه |
34 |
|
1383 |
95 |
امارات-آلمان-روسیه-انگلستان-ترکیه |
38 |
|
1384 |
117 |
امارات-روسیه-پاکستان-انگلستان-ترکیه |
77 |
|
1385 |
145 |
روسیه-امارات-پاکستان-ترکیه-انگلستان |
94 |
|
1386 |
125 |
امارات-پاکستان-روسیه-آلمان-انگلستان |
100 |
|
1387 |
93 |
امارات-روسیه-ترکیه-مالزی-آلمان |
80 |
|
1388 |
87 |
روسیه-امارات-آذربایجان-پاکستان-ترکیه |
89 |
|
1389 |
6ماه نخست35 |
مالزی-ترکیه-آذربایجان-روسیه-افغانستان |
48 |
و : نکات مهم در رابطه با محصول خرما در ایران :
1- استان های اصلی تولیدکننده خرما در ایران
الف : استان کرمان (جیرفت،بم، کهنوج،کرمان) خوزستان،سیستان و بلوچستان، بوشهر و هرمزگان جمعاً 53% از سطح زیر کشت و 3/2 کل تولیدخرمای کشور را دارا می باشند .
ب : استان های اصفهان ، ایلام ، فارس ، خراسان ، سمنان ، یزد ، کرمانشاه و سایر استان ها جمعاً47% از سطح زیرکشت و 3/1 از کل تولید خرمای کشور را دارا می باشند .
2- وضعیت خرمای ایران طی سه دهه گذشته ( 1388-1358 )
الف : وضعیت جهانی
1- از نظر سطح زیر کشت مقام اول جهانی
2- از نظر تولید مقام دوم جهانی ( 4تا 5 تن در هر هکتار)
3- از نظر میزان و ارزش صادرات رتبه دوم جهانی
ب : موقعیت استراتژیک ایران .
1- یکی از مزیت های کشت خرما این است که شرایط کشت آن در دنیا محدود است
2- کشور ایران با توجه به اقلیم مناسب برای کشت این محصول در جهان دارای جایگاه ممتازی است .
3- سهم ایران به لحاظ سطح زیر کشت و تولید و صادرات ( مقام اول و دوم) یک موقعیت فوق العاده است .
4- سهم صادراتی 14% محصول خرما در بخش کشاورزی کشور در صادرات 5/13درصدی سهم بخش کشاورزی مزیت قابل توجه است .
5- وجود پتانسیل افزایش سطح زیر کشت و افزایش بهره وری در سطح و میزان تولید شرایط مناسبی است .
ج : فراز و نشیب های تولید و صادرات خرما در ایران :
1- ایران قبل از جنگ تحمیلی (1358) سالانه 54 هزار تن صادرات خرما داشته است .
2- با شروع جنگ تحمیلی (1359) صادرات به 550 تن رسیده است .
3- در طول جنگ تحمیلی (8سال) بطور متوسط سالانه 15 هزار تن صادرات خرمای ایران )
4- عراق تا قبل از تحریم مهمترین صادرکننده خرمای جهان بوده است ( تا حدود 80%صادرات خرمای جهان )
5- جنگ تحمیلی و تحریم عراق صادرات خرمای عراق را کاهش و این فرصت در اختیار کشورهای عربستان سعودی ، پاکستان و ایران قرار گرفت است .
6- با سیاست های تشویقی و فرصت های ایجاد شده ( تحریم کشور عراق) (سال 1372)سهم صادرات ایران تا 50% از کل صادرات جهان رشد کرده است .
7- در سال 1374 بعلت اتخاذ سیاست های بازدارنده ( پیمان ارزی و تثبیت نرخ ارز) صادرات خرمای ایران با چالش مواجه و صادرات هر ساله کاهش بطوری که برابر گزارش فائو سهم 50% ایران در صادرات در سال 2001 به 6/13% از تولید کاهش پیدا کرده است .
8- در این شرایط امارات متحده عربی 29% ، تونس 7/41 % ، آمریکا 23% سهم را بخود اختصاص داده اند .
9- طی این دوران بعلت کشش ناپذیری تقاضا برای محصولات کشاورزی و روند نزولی قیمت خرما ( 1380-1374) بین 48 تا 89 نسبت در نوسان بوده و نسبت به دوره ماقبل 60% کاهش داشته است .
10- از طرفی در ایران طی این سال ها بعلت 1- عدم رعایت موازین بهداشتی 2- عدم سرمایه گذاری مناسب در صنایع بسته بندی 3-عدم رعایت استانداردهای ملی و بین المللی 4- عدم آشنایی صادرکنندگان به روش های نوین 5- چسبندگی به بازارهای سنتی و . . . قیمت خرمای ایران تا 24سنت در هر کیلو تنزل قیمت داشته است .
11- از سویی تغیر در تصمیمات جهانی و اقدامات کشورهای عضو اتحادیه اروپا با ایجاد موانع تعرفه ای تبعیض آمیز بین واردات کالاهای کشورهای عضو و غیر عضو ( ایران جزو غیر عضوها می باشد)برای ( کشورهای عضو تعرفه 7/7% و کشورهای غیر عضو تعرفه 12%) بدین صورت قدرت رقابت پذیری ایران را از بین برده اند که بسیار تأثیر گذار بوده است .
12- اصلی ترین موانع و مشکلات خرمای ایران 1- شرایط بازارهای صادراتی جهانی 2- خواسته ها و سلیقه های روز این بازارها3- عدم استمرار و حفظ بازارهای موجود جهانی 4- وجود پتانسیل مناسب در کشورهای آسیایی برای واردات خرمای ایران 5- قوانین خاص بهداشتی روز دنیا در رابطه با تولید و صادرات خرما و .. .
ز : بررسی وضعیت خرما در استان کرمان
الف : شهرستان های تولید کننده در استان
1- شهرستان بم
2- شهرستان جیرفت
3- شهرستان کهنوج
4- شهرستان منوجان
5- شهرستان قلعه گنج
6- شهرستان اسلام آباد
7- شهرستان ارزوئیه ( بافت )
8- شهرستان عنبرآباد
9- شهرستان فهرج
10- شهرستان نرماشیر
11- بخش شهداد
ب : سطح زیر کشت و ارقام تولیدی در استان
1- کل سطح زیر کشت استان کرمان 2/68413 هکتار
2- سهم از سطح زیر کشت کشور 365/27%
3- سهم از سطح زیر کشت محصولات باغی استان 11/12%
4- میزان تولید سالانه 341860 تن
5- ارقام تولیدی 1- خرمای ربی 2- خرمای مضافتی 3- خرمای کروت 4- خرمای هلیله ای 5- خرمای کلوته
6- سهم استان از کل تولید کشور 186/34% مقام اول
7- سهم صادرات استان از کل صادرات کشور (1389) 98/22 بوده است
8- مقدار برداشت بطور متوسط در هر هکتار 997/4 تا 5 تن . ( برابر با میزان برداشت کشوردر هر هکتار )
9- مهمترین ارقام برتر تجاری در ایرات 1- خرمای مضافتی استان کرمان 2- ارقام زاهدی و پیارم در هرمزگان 3- رقم استعمران یا سایر در خوزستان می باشد .
10- ارزش ( دلاری ) صادرات خرمای ایران (1389) 96 میلیون دلار . سهم استان کرمان 84/38 درصد
ح : آمار صادرات خرمای استان طی سه سال
الف : صادرات سالانه :
|
سال |
وزن (تن) |
ارزش (دلار) |
ارزش (هزار ریال) |
|
1388 |
8381/10780 |
16330715 |
162252247373 |
|
1389 |
861/19241 |
37322965 |
386796076423 |
|
1390 6ماهه اول |
200/12 |
30424162 |
225719717285 |
ب : درصد صادرات از تولید سال (1389)
1- سال 1389 عبارت از85/5 درصد از تولید
2- 8ماه اول 90 عبارت از 56/3 درصد از تولید
ج : کشورهای هدف صادرات خرمای استان کرمان
1- کشورهای حوزه خلیج فارس
2- کشورهای اروپایی مرکزی
3- کشورهای خاور دور ( از جمله روسیه ، امارات ، ترکیه ، پاکستان ، اذربایجان ، مالزی ، آلمان ، انگلستان ، آمریکا ، افغانستان و . . . )
ت : چالش های تولید و صادرات خرمای استان کرمان :
1- در بین استان های تولید کننده کشور استان کرمان هم بلحاظ سطح زیر کشت و هم میزان تولید و بهره وری در سطح تا کنون تولید کننده اصلی و داراری مقام اول بوده است . لاکن در شرایط کنونی بعلت خشکسالی های متوالی ، آفت زنجره خرما و خشکیدگی خوشه ها جایگاه استان را متزلزل کرده و بیم آن می رود که باعث کاهش مزیت نسبی تولید و صادرات خرمای استان شود
2- افزایش سطح زیر کشت ( بیش از 68 هزار هکتار ) و بهره وری 997/4 تا 5 تن در هر هکتار در کنار هزینه های تولید از تهدیدات و آسیب های جدی این محصول در سطح داخلی و هم در موضوع قدرت رقابتی آن در بازارهای جهانی هدف است .
3- همانگونه که ذکر گردیده مهمترین ارقام برتر تجاری خرما در ایران مضافتی ، زاهدی و پیارم و استعمران می باشد لذا توسعه و افزایش سطح زیر کشت سایر ارقام تولیدی در استان دارای مزیت نسبی در صادرات نمی باشد .
4- خرما به عنوان دومین محصول باغی کشور و یکی از چهار محصول استراتژیک ( صادراتی ) استان بدلیل اینکه بصورت تر ( رطب ) صادر می شود از حساسیت بسیار بالایی برخوردار است
5- مهمترین عوامل تأثیر گذاربر تولید و صادرات خرمای استان عبارت است از :
1- تولید ارقام نامناسب زیاد در کنار رقم برتر تجاری ( مضافتی )
2- همراه نبودن با شرایط روز بازارهای صادراتی جهانی
3- عدم استمرار و حفظ بازارهای موجود و بازارهای جدید
4- سنتی بودن ساختار تولید
5- عدم آبیاری مناسب
6- عدم تغذیه بهینه در نخلستان ها
7- عدم کارآیی روش های کنترل خسارات ناشی از شرایط نامناسب
8- پایین بودن میزان تولید ( بهره وری ) در هکتار ( حداکثر 5 تن در هکتار )
9- پایین بودن کیفیت محصول تولیدی
10- قیمت پایین و نامناسب
11- بالابودن ضایعات
12- عدم توسعه واحدهای صنعتی و مدرن
13- عدم شناخت کافی صادرکنندگان از قوانین و مقررات بهداشتی روز دنیا
14- تأثیر تحریم ها ی اقتصادی و افزایش هزینه های حمل و نقل
15- عدم پرداخت بموقع جوایز صادراتی
16- و . . .
پیشنهادات :
1- مناسب است انجمن خرما بعنوان متولی برنامه بلند مدت و استراتژی تولید و صادرات خرمای استان را طراحی و تدوین نماید
2- تلاش برای افزایش تولید رقم برتر تجاری استان ( مضافتی )
3- تلاش برای اصلاح روش های تولید ، بسته بندی و صادرات
4- شناسایی و گسترش بازارهای هدف بجهت صادرات بیشتر
5- تشویق صادرکنندگان برای صادرات به کشورهای اروپایی و بازارهای جدید
6- عملی کردن شعار مشتری مداری در بازارهای جهانی خرما
7- تدوین برنامه کاری و استراتژی همه جانبه برای ارتقاء سطح بهداشت خرمای صادراتی
8- پیگیری و شناسایی و اصلاح قوانین مخل صادرات خرما
9- و . . .
مرکز تحقیقات و بررسی های اقتصادی اتاق کرمان
